Archiwolta

Archiwolta 

Archiwolta – zdobione ornamentami, profilowane lico łuku, arkady zamykającej portal lub każdy inny łukowo u góry zakończony otwór w ścianie budowli, najczęściej bogato zdobione.

Archiwolta portalu w kościele Św. Mikołaja (fot. W.Antonik) 

Portal

Portal

Portal – architektoniczno – rzeźbiarskie obramienie otworu drzwiowego, często ukształtowane dekoracyjnie z zastosowaniem form danego stylu architektonicznego.

Gotycki portal w kościele Św. Mikołaja (fot. K. Podejma)  

Rys. Ż.Krawczyk 

Łęk oporowy

Łęk oporowy

Łęk oporowy albo łęk przyporowy – element systemu przyporowego. Zadaniem łęku przyporowego jest przejęcie sił ukośnych (sił parcia) ze sklepienia nad nawą główną i przekazania ich na zewnętrzne przypory.

Łęk przyporowy w kościele Św. Jadwigi w Żukowicach (fot. K. Klauder)

Ryzalit

Ryzalit 

Ryzalit to cześć budynku wysunięta przed lico na całej wysokości, wraz z dachem. Zależnie od usytuowania względem osi środkowej ryzalit może być środkowy, boczny albo narożny. Ulubiony sposób podziału fasady w renesansie i baroku. (źródło:W.Koch Style w architekturze)

Ryzalit – występ z lica w elewacji budynku w jego części środkowej, bocznej lub narożnej, prowadzony od fundamentów po dach, stanowiący jego organiczną część.

W rzucie poziomym ryzalit może mieć kształt prostokąta lub półkola. Popularny od renesansu w architekturze pałaców, później stosowany także przy budowie domów wielorodzinnych. W budynkach reprezentacyjnych w środkowym ryzalicie fasady znajduje się główne wejście do budowli, natomiast w tylnej elewacji wyjście na taras lub ogród.

Ryzalit ożywia elewację i zwiększa powierzchnię pomieszczeń. Płaski, nieznacznie wystający przed lico sąsiadującej ściany ryzalit określany bywa jako pseudoryzalit. Silnie wysunięte i wyraźnie wyodrębnione partie budynku stanowią natomiast skrzydła.(źródło:Wikipedia) 

Ryzalit kamienicy przy ulicy Budowlanych 35 (fot.K.Podejma)

Przypora

Przypora 

Skarpa, szkarpa, przypora – pionowy element konstrukcyjny budowli, mur odchodzący prostopadle na zewnątrz od ściany wysokiego budynku w postaci filara. Zadaniem przypory jest wzmocnienie ściany oraz przenoszenie ciężaru sklepienia (lub sklepień) budowli na podłoże (grunt, fundament).

Oglądany z boku, rozszerza się ku dołowi schodkowo lub pochyło. Podtrzymuje ścianę i równoważy siły rozporowe od znajdujących się w środku łęku lub sklepienia. Umożliwia stosowanie dużych, wysokich okien, zajmujących dużą powierzchnię ścian, które przez to traciły swoją funkcję nośną (źródło:Wikipedia) 

Przypory gotyckiego kościoła Św. Mikołaja (fot. D.Buczkowska i K. Podejma) 

Wimperga

Wimperga

Wimperga - dekoracyjny, trójkątny szczyt, umieszczony nad gotyckimi oknami i portalami, często wyposażony po bokach w pinakle, wypełniony ślepym albo ażurowym maswerkiem, ozdobiony czołgankami i kwiatonem, podkreśla dążenie gotyku ku górze.

 

Wimpergi w kościele Św. Mikołaja (fot. W.Antonik) 

Sterczyna

Sterczyna

 Sterczyna - pionowy, wieńczący element dekoracji architektonicznej

Sterczyny w budynku dawnej poczty (fot. S.Klasowski)

Agrafa

Agrafa 

Agrafa  dekoracyjny zwornik w formie np. woluty (źródło: W. Koch, Style w architekturze) 

Dwie wolutowe agrafy w portalu budynku dawnej prczty (fot. S.Klasowski) 

Wole oko

Wole oko 

Wole oko, oeil-de-boeuf - małe okno okrągłe albo eliptyczne (źródło: W.Koch, Style w architekturze)

Wole oko (fr. œil-de-bœuf) – małe, okrągłe lub owalne okienko, w górnej części kondygnacji, w szczycie budynku, nad drzwiami lub oknami, czasem we wnętrzu. Niekiedy w ozdobnej ramie. Służyło do dodatkowego, czasem pośredniego, oświetlenia pomieszczeń.

Później bardzo popularne było wykonywanie lukarn w kształcie wolego oka. Obecnie nazwą tą określa się specjalną konstrukcję okien umieszczanych w połaci dachu. (źródło:Wikipedia) 

Wole oczy w połaci dachu głogowskiego ratusza (fot .Ż Krawczyk) 

Kruchta

Kruchta

Kruchta (dawniej nazywana babińcem) – część kościoła, przedsionek usytuowany przed głównym wejściem, niekiedy również przed bocznym – do naw lub zakrystii.

Najczęściej wydzielona jest wewnątrz kościoła, choć może być w formie przybudówki wyraźnie wyodrębnionej z bryły budynku.(źródło:Wikipedia) 

Kościół Św. Heleny we Wróblinie Głogówskim (fot. P. Sikorska) 

Kruchta przy kościele (fot. P. Sikorska) 

Wspornik

Wspornik

Wspornik (kroksztyn, konsola), wystający z muru element podtrzymujący balkony, rzeźby, belki, służki, żebra sklepienne itd. często zdobiony ornamentem albo motywami figuralnymi, nierzadko groteskowymi. 

(Wspornik w głogowskiej kolegiacie fot. K. Klauder) 

Blenda

Blenda

Blenda (niem. blende, ślepe okno, ślepa wnęka) – płytka wnęka w ścianie, o wykroju arkady lub okna, stosowana przede wszystkim w celach estetycznych, rzadziej do odciążenia ściany.

Blendy charakterystyczne były dla architektury gotyckiej, często stosowane jako dekoracja azczytów, mogły być tynkowane na biało lub wypełnione malowanym maswerkiem imitującym laskowania okien.(źródło:Wikipedia) 

(Blendy w wieży Kościoła Św. Mikołaja fot. W. Antonik)

(Blendy w wieży Kościoła Św. Jadwigi w Żukowicach fot. K.Klauder) 

Hełm

Hełm 

Hełm – w architekturze – zwieńczenie wieży, często o ozdobnym kształcie, wykonane z drewna (kryte blachą, dachówką, gontem), czasem z kamienia lub cegły - różne kształty na przestrzeni stylów,  hełm jest charakterystycznym elementem budownictwa cerkiewnego

Hełm wieży głogowskiego ratusza (fot. i rys. W.Antonik)

Portyk

Portyk

Portyk (łac. porticus) – część budynku na planie prostokąta z jednym lub kilkoma rzędami kolumn, które wspierają dach, otwarta co najmniej z jednej strony, najczęściej jedno- lub dwukondygnacyjna(źródło:Wikipedia)

Portyk - otwarta przybudówka przed głównym wejściem do budynku,
 z dachem otwartym na kolumnach albo filarach, często z trójkątnym szczytem.
(źródło:W.Koch, Style w architekturze) 

Portyk głogowskiego ratusza (fot. Ż.Krawczyk)  

Pilaster

Pilaster

Pilaster – płaski filar przyścienny, który pełni funkcję podbory lub elementu dekoracyjnego podziału powierzchni ściany albo też obie te funkcje łącznie. Jest również stosowany jako element obramienia otworów bramowych, drzwiowych i okiennych. Składa się z głowicy lub żłobkowanych trzonów, oraz z bazy lub cokołu. Występuje najczęściej w połączeniu z belkowaniem, rzadziej z łukiem. 

Pilaster - półfilar przyścienny, nieznacznie wysunięty przed lico muru. (żródło: W.Koch, Style w architekturze) 

Para żłobkowanych pilastrów z bazą i głowicami klasycystycznymi wspierającymi nadproże nad dawnym wejściem do budynku w Nosocicach przy ulicy Dolnej 11. (fot. S.Klasowski) 

Girlanda

Girlanda, feston

Girlanda - podwieszony pęk kwiatów, liści i owoców (źródło: W. Koch, Style w architekturze) 

Girlandy w nadprożach okiennych głogowskiego Teatru im. Andreasa Gryphiusa

                                                    (fot. M. Bączkowicz i J.Drankiewicz) 

Dorycka kolumna

Dorycka kolumna

Kolumna w porządku doryckim nie posiada bazy, a jej głowica ma bardzo prosty kształt; jak gdyby okrągłej spłaszczonej poduszki, na której spoczywa kwadratowa płyta. Taki rodzaj kolumn pojawił się w Grecji najwcześniej już w VII w. p.n.e. 
Elementy doryckiej kolumny:

(Źródło: Wikipedia)

Doryckie kolumny w Pawilonie Goethego (fot. M. Bączkowicz i J.Drankiewicz) 

Doryckie kolumny w niszy ryzalitu Teatru im. Andreasa Gryphiusa

(fot. M. Bączkowicz i J.Drankiewicz)

Lukarna

Lukarna 

Lukarna to okno w połaci dachowej przeważnie o bogatej dekoracji. (źródło: W. Koch, Style w architekturze) Lukarna, gibel – pionowe okienko na dachu doświetlające poddasze. (źródło: Wikipedia) 

Trójkątne lukarny w budynku położonym na głogowskim rondzie Konstytucji 3 maja tzw. Milchhaus (Mleczarnia, Dom Mleczarza) 

(fot. M. Bączkowicz, J.Drankiewicz) 

Kawaliera

Kawaliera

Kawaliera – element fortyfikacji, mała wieżyczka, element muru obronnego, umieszczana w narożniku czoła bastionu lub narożniku barku bastionu, zaopatrzona w strzelnice. (źródło:Wikipedia) 

Kawaliera bastionu Sebastian (fot. M.Bączkowicz i J.Drankiewicz) a

Boniowanie

Boniowanie

Boniowanie to dekoracyjne opracowanie krawędzi ciosu (w postaci fazy, profilu lub szlaku) oraz lica ciosu (źródło: W.Koch, Style w architekturze)

Boniowanie głogowskiego ratusza (fot .Ż. Krawczyk) 

Krenelaż

Krenelaż, blanki, blankowanie

Krenelaż to przedpiersie lub zwieńczenie przedpiersia muru obronnego, w formie zębów (stanowiących osłonę dla obrońców), oddzielonych od siebie wrębami, służącymi jako strzelnice. (źródło: W.Koch, Style w architekturze)

Blanki zrekonstruowanych głogowskich murów  

(fot. K. Podejma) 

Wykusz

Wykusz

Wykusz – fragment budynku o rzucie poziomym w kształcie prostokąta, wieloboku lub części koła, występujący z lica ściany zewnętrznej, nadwieszony powyżej parteru na wysokości jednej lub kilku kondygnacji (źródło: http://lubinokolice.nazwa.pl/pages/slownik.html)

Wykusz - zamknięta dobudówka przy fasadzie albo narożniku domu, przeważnie nadwieszona, może mieć wysokość kilku kondygnacji. (źródło: W.Koch, Style w architekturze) 

Wykusz kamienicy przy Alei Wolności 79/. Wykusz w części centralnej budynku nadwieszony nad oknami I piętraw formie dwupiętrowej loggi, przykryty balkonem z tynkowaną balustradą na poziomie gzymsu podokapowego.  (fot. K. Podejma) 

Wykusze w kamienicy przy ulicy Piotra Skargi (fot.S. Klasowski)

 Elewacja wsch. z wykuszem w części centralnej, zakończonym balkonem w części IV kondygnacji. Od str. szczytu płn. do wykusza przylega loggia na poziomie I p. i balkon na poziomie II p. 

(fot.S. Klasowski)

Narożnik płd. - wsch. w części parteru ścięty z nadwieszonym wykuszem z dużymi trójdzielnymi oknami i balkonem w części IV kondygnacji. (fot.S. Klasowski)